PRAWO GEOLOGICZNE I GÓRNICZE

Podstawowe akty prawne:

Podstawowe unormowania prawne odnośnie zagadnień pozyskiwania surowców mineralnych zawarte są w obowiązujących ustawach bezpośrednio związanych z eksploatacją surowców i rozporządzeniach wydanych do tych ustaw. Zasadniczą ustawą normująca działalność geologiczną i górniczą jest Ustawa z dnia 09 czerwca 2011 r. prawo geologiczne i górnicze  (Dz. U. 2011, Nr 163, poz. 981). Nadto, procedury związane z możliwością uzyskania koncesji na eksploatację złóż  uregulowane zostały przepisami aktów prawnych, do których zaliczamy m.in.:

• Ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.),
• Ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2010 r., Nr 220, poz. 1447)
• Ustawę z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz.U. 2001, Nr 97, poz. 1051 z późn. zm.),
• Ustawę z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. 2010 r., Nr 102, poz. 651),
• Ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. z 2008 r., Dz.U. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.),
• Ustawę z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.),
• Ustawę z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jednolity Dz. U. 2012, poz. 647).

Organy administracji geologicznej:

Sprawy związane z rozpoznawaniem, dokumentowaniem, eksploatacją złóż toczą się przed właściwymi organami administracji geologicznej, którymi są: starosta, marszałek województwa i minister właściwy do spraw środowiska. Zakres kompetencji organów określony jest w Ustawie prawo geologiczne i górnicze i zależy między innymi od lokalizacji złoża, sposobu wydobycia, rodzaju kopaliny, skali przedsięwzięcia czy planowanej wielkości wydobycia.

Planowanie przestrzenne na terenach górniczych:

Obszary i tereny górnicze uwzględnia się w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Jeżeli w wyniku zamierzonej działalności określonej w koncesji przewiduje się istotne skutki dla środowiska, dla terenu górniczego bądź jego fragmentu można sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, na podstawie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym.  Przewidywane dla środowiska skutki działalności określonej w koncesji określa się w opracowaniu ekofizjograficznym sporządzanym na potrzeby studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a także na podstawie projektu zagospodarowania złoża. Koszty sporządzenia projektu planu ponosi przedsiębiorca.

Zasady koncesjonowania w trybie Ustawy prawo geologiczne i górnicze:

Poszukiwanie, rozpoznawanie złóż węglowodorów oraz kopalin stałych objętych własnością górniczą, wydobywania kopalin ze złóż, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz podziemnego składowania odpadów wymaga uzyskania koncesji. Koncesji udziela się na czas oznaczony, nie krótszy niż 3 lata i nie dłuższy niż 50 lat, chyba że przedsiębiorca złoży wniosek o udzielenie koncesji na czas krótszy.  Koncesja uprawnia do wykonywania działalności gospodarczej w oznaczonej przestrzeni. Pozyskiwanie surowców (np. piasku czy kamienia) bez posiadanej koncesji jest działalnością nielegalną i pociąga za sobą określone konsekwencje karne (areszt, grzywna). Działalność prowadzona bez wymaganej koncesji podlega podwyższonej opłacie koncesyjnej naliczonej przez Starostę/Ministra właściwego do spraw środowiska w formie decyzji administracyjnej.

Rodzaje koncesji:

Ustawa prawo geologiczne i górnicze rozróżnia następujące rodzaje koncesji:

• poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin
• wydobywanie kopalin
• wydobywanie kopalin ze złóż znajdujących się w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej,
• podziemne bezzbiornikowe magazynowanie substancji,
• podziemne składowanie odpadów

Koncesji udziela Minister właściwy do spraw środowiska a w odniesieniu koncesji na wydobywanie kopalin, również starosta.

Informacja o udzielonych przez Ministra Środowiska koncesjach na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin znajduje się na stronie www.mos.gov.pl w zakładce geologia.

Dla przebiegu procedury związanej z pozyskaniem koncesji istotne znaczenie mają:

• prawa własności właściciela;
• kwestia, czy kopalina zalegająca w złożu jest kopaliną pospolitą czy podstawową,
• czy złoże może być zaliczone do strategicznych zasobów naturalnych kraju,
• czy zagospodarowanie złoża jest realizacją celu publicznego.

Etap poprzedzający przygotowanie wniosku na wydobycie kopalin:

Na etapie poprzedzającym sporządzenie i złożenie wniosku o udzielenie koncesji na wydobywanie kopalin, przedsiębiorca powinien wejść w posiadanie informacji geologicznej oraz zapewnić  w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczenie terenu  na działalność górniczą  lub uzyskać decyzję o lokalizacji inwestycji celu publicznego w trybie Ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Uzyskanie praw do informacji geologicznej:

Zgodnie z art. 6 ust 1. Ustawy prawo geologiczne i górnicze informacją geologiczną są dane i próbki geologiczne wraz z wynikami ich przetworzenia i interpretacji, w szczególności przedstawione w dokumentacjach geologicznych oraz zapisane na informatycznych nośnikach danych. Danymi geologicznymi są z kolei wyniki bezpośrednich obserwacji i pomiarów uzyskanych w toku prowadzenia prac geologicznych.

Organy administracji geologicznej, zgodnie z art. 98 ust 1, gromadzą, przechowują, chronią i udostępniają informację geologiczną. Zadania związane z informacją geologiczną wykonuje także na podstawie art. 162 ust. 1 państwowa służba geologiczna, która prowadzi centralne archiwum geologiczne oraz gromadzi, udostępnia, przetwarza i archiwizuje dane geologiczne.

Prawo do informacji geologicznej przysługuje Skarbowi Państwa.

Podmiotom, które ponosząc koszty prac geologicznych prowadzonych w wyniku decyzji wydanych na podstawie ustawy, uzyskały informację geologiczną, przysługuje (nieograniczone czasowo) prawo do nieodpłatnego korzystania z niej. W okresie 5 lat od dnia utraty mocy decyzji, na podstawie której wykonano prace będące źródłem informacji, podmiotowi, o którym mowa powyżej, przysługuje wyłączne prawo do korzystania z informacji geologicznej. Jeżeli przed upływem powyższego terminu ten, komu przysługuje wyłączne prawo do korzystania z informacji geologicznej, uzyska decyzję stanowiącą podstawę wykonywania działalności wydobywania kopalin ze złóż, jego wyłączne prawo do korzystania z informacji geologicznej będzie zachowane przez czas określony w takiej decyzji oraz dodatkowo przez 2 lata od dnia utraty jej mocy. 

Korzystanie z informacji geologicznej, do której prawa przysługują Skarbowi Państwa, jest nieodpłatne, za wyjątkiem sytuacji kiedy informacja geologiczna będzie wykorzystywana w celu wykonywania działalności m.in. w zakresie wydobywania kopalin ze złóż. Wówczas korzystanie z informacji następuje w drodze umowy, za wynagrodzeniem. Podstawę określenia wynagrodzenia stanowi wycena określająca koszty projektowania, wykonywania i dokumentowania prac geologicznych sfinansowana przez podmiot ubiegający się o korzystanie z tej informacji. Jeżeli wycena ma stanowić podstawę do określenia wynagrodzenia za korzystanie z informacji w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, mogą ją wykonywać wyłącznie osoby posiadające kwalifikacje do wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi stwierdzone w kategorii odpowiadającej rodzajowi wycenianej informacji geologicznej. Przed zawarciem umowy Skarb Państwa dokonuje weryfikacji wyceny.

Wniosek o udzielenie koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż:

Jeśli starosta do którego złożono wniosek jest właściwym do jego rozpatrzenia, zostaje przeprowadzona weryfikacja merytoryczna podania, w celu sprawdzenia, czy spełnia wymogi określone przepisami Prawa geologicznego i górniczego, Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, czy Ustawy prawo ochrony środowiska. Zgodnie z art. 24 i 26 Prawa geologicznego i górniczego, na niezbędne elementy wniosku o koncesję „starościańską” składają się informacje dotyczące:

• stanu prawnego nieruchomości, w granicach której ma być wykonywana zamierzona działalność,
• praw wnioskodawcy do nieruchomości (przestrzeni),
• czasu na jaki koncesja ma być udzielona wraz ze wskazaniem terminu rozpoczęcia działalności,
• środków jakimi dysponuje wnioskodawca w celu zapewnienia prawidłowego wykonywania zamierzonej działalności,
• obszarów objętych szczególnymi formami ochrony, w tym ochrony przyrody oraz ochrony zabytków,
• sposobu przeciwdziałania ujemnym wpływom zamierzonej działalności na środowisko.

Dane te należy poprzeć dowodami ich istnienia, na które mogą składać się: odpisy z ksiąg wieczystych, ewentualnie wypisy z rejestru gruntów i budynków, akty notarialne, umowy dzierżawy lub inne dokumenty potwierdzające prawo do nieruchomości gruntowej.

Przedłożone dowody powinny wskazywać, że przedsiębiorca dysponuje (lub będzie dysponował w określonym czasie) odpowiednimi środkami finansowymi, technicznymi i kadrowymi. Ocena tego, jaki dowód należy przedstawić w tym zakresie należy do organu koncesyjnego. Najczęściej składają się na niego wyciągi z rachunków bankowych, umowy kredytowe, sprawozdania finansowe czy też oświadczenia przedsiębiorcy o stanie zasobów technicznych będących w jego dyspozycji.

Z opisem sposobu przeciwdziałania ujemnym wpływom zamierzonej działalności na środowisko związany będzie często obowiązek dołączenia do wniosku o udzielenie koncesji na wydobycie kopalin decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach przedsięwzięcia. Do wniosku o udzielenie koncesji dołącza się ponadto informację o przeznaczeniu nieruchomości w granicach której ma być wykonywana zamierzona działalność, w szczególności określonym przez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz przepisy odrębne. Należy to rozumieć jako obowiązek przedłożenia stosownych wyciągów, wypisów, wyrysów lub zaświadczeń wydanych przez odpowiedniego wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Wymogiem co do wniosku, stawianym przepisami Ustawy prawo geologiczne i górnicze, jest dołączenie dokumentu potwierdzającego prawo do korzystania z informacji geologicznej, jakie w zakresie niezbędnym do prowadzenia zamierzonej działalności przysługuje wnioskodawcy oraz kopii decyzji zatwierdzającej dokumentację geologiczną.

Postępowanie koncesyjne:

Gdy podanie spełnia wszystkie wymogi określone przepisami prawa, organ koncesyjny wydaje zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sprawie udzielenia koncesji, które przekazuje wszystkim jego stronom (art. 61 § 4 KPA). Stanowić je będą właściciele nieruchomości gruntowych, w granicach których będzie prowadzona eksploatacja.

W trakcie toczonego postępowania koncesyjnego, organ może w miarę konieczności przeprowadzać wizje terenowe, rozprawy administracyjne, czy też wzywać do składania wyjaśnień na zasadach określonych w KPA, o ile jest to niezbędne dla rzetelnego rozpatrzenia sprawy.

Decyzja koncesyjna nie jest samodzielnym rozstrzygnięciem organu ją udzielającego. Przed wydaniem koncesji, zobowiązany jest on przesłać jej projekt właściwemu miejscowo wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) celem jego uzgodnienia oraz marszałkowi województwa celem zaopiniowania.

Jeśli postępowanie administracyjne zostało zakończone udzieleniem koncesji, organ jej udzielający obligatoryjnie przesyła Państwowemu Instytutowi Geologicznemu Państwowemu Instytutowi Badawczemu, komplet dokumentów stanowiących podstawę wpisu do rejestru obszarów górniczych.

Środki odwoławcze, procedura:

Od otrzymania decyzji odmownej, wnioskodawca ma 14 dni na złożenie wniosku do Ministra Środowiska o ponowne rozpatrzenie sprawy (zgodnie z art. 127 kpa). Po rozpatrzeniu wniosku wydawana jest decyzja uchylająca zaskarżoną decyzję w całości lub w części albo utrzymująca decyzję w mocy. W przypadku utrzymania decyzji w mocy – wnioskodawca może złożyć skargę na decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego  za pośrednictwem Ministra Środowiska.

Właściwość miejscową organu administracji geologicznej określa się na zasadach wynikających z art. 21 § 1 pkt 1 KPA, a więc podług położenia nieruchomości.

Odpowiedzialność za szkody spowodowane ruchem zakładu górniczego:

Zakres odpowiedzialności przedsiębiorcy górniczego za następstwa swoich działań normują przepisy prawne rangi ustawowej, do których to zaliczyć należy Ustawę prawo geologiczne i górnicze oraz Kodeks cywilny. Zgodnie z tezą Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2000 r. V CKN 36/2000:

Odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody górnicze regulują przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 1994 r. Nr 27 poz. 96 ze zm.), które mają także zastosowanie do szkód górniczych powstałych na skutek zdarzeń mających miejsce przed jej wejściem w życie.

W świetle powyższych regulacji, dla powstania odpowiedzialności cywilnej z tytułu szkody wyrządzonej ruchem zakładu górniczego niezbędne jest łączne zaistnienie trzech przesłanek:

• zdarzenia, z którym łączy się obowiązek naprawienia szkody (ruch zakładu górniczego),
• powstania szkody,
• związku przyczynowego między zdarzeniem, a szkodą.

Właściciel nieruchomości nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, jeżeli ruch ten odbywa się zgodnie z tym prawem. Może on natomiast żądać naprawienia wyrządzonej szkody, zgodnie z przepisami w/w ustaw. W granicach dopuszczonych prawem geologicznym i  górniczym właściciel nieruchomości może również domagać się zapobieżenia szkodzie.

Zgodnie z przepisami znowelizowanej Ustawy prawo geologiczne i górnicze, od 1 stycznia 2012 r. prawo wyboru formy naprawienia szkody (bądź to przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej) przysługuje poszkodowanemu – zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 363 § 1 kodeksu cywilnego. Przywrócenie stanu poprzedniego może w szczególności nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody  lub innych dóbr tego samego rodzaju. W tym miejscu na uwagę zasługuje wydany Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2011 r., V CSK 421/2010, którego teza brzmi:

Pozbawienie właściciela możliwości zabudowy nieruchomości, położonej na obszarze oddziaływania eksploatacji górniczej, na skutek ustanowionego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zakazu zabudowy nie pozostaje w związku przyczynowym z ruchem zakładu górniczego.

Obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego ciąży na tym, kto jest odpowiedzialny za szkodę. Obowiązek ten może jednak wykonać również sam poszkodowany – za zgodą podmiotu odpowiedzialnego za szkodę – w zamian za zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej. Odszkodowanie ustala się z uwzględnieniem  wartości uzasadnionych nakładów.

Naprawienie szkody w gruntach rolnych i leśnych następuje wyłącznie w drodze rekultywacji, zgodnie z przepisami o ochronie tych gruntów.

Dochodzenie roszczeń o naprawienie szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego odbywa się na gruncie przepisów prawa cywilnego, jednak rozstrzygnięcie sporu przez właściwy sąd powszechny, nastąpić może dopiero po wyczerpaniu postępowania ugodowego. Ugoda zawarta w formie aktu notarialnego stanowi tytuł egzekucyjny w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

W myśl przepisu art. 96 ust. 1 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych strona dochodząca naprawienia szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego, o których mowa w ustawie Prawo geologiczne i górnicze, nie ma obowiązku uiszczenia koszów sądowych.

Roszczenia związane ze szkodami spowodowanymi ruchem zakładu górniczego przedawniają się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie.